De dimmer van de lamp

Omdat ik mij soms zomaar voor tamelijk onzinnige dingen kan schamen kocht ik het boek Waarom vrouwen zich meer schamen dan mannen van Joost Baneke. Waar ik me allemaal voor schaam ga ik hier niet uit de doeken doen, want daar schaam ik me natuurlijk voor. Ik schaam me zelfs dat ik het boek gelezen heb. Ga d'r maar aanstaan. Met mijn verstand kan ik niet bij dat schaamtegevoel, ik heb het idee dat ik het een paar jaar geleden nauwelijks had, dus van een boek met zo'n titel hoop je verlossing.

Wat het in elk geval oplevert is het besef dat ik niet de enige ben. 'Schaamte is een gevoel waarmee veel mensen moeite hebben en dat ze het liefst zouden vergeten,' staat op het omslag. 'Veel mensen hebben het met psychologen, psychotherapeuten en psychiaters over schaamte.'

Baneke laat zien dat schaamte een complex psychologisch, sociaal, cultureel en biologisch verschijnsel is. Er is een hele familie van aan 'schaamte' verwante woorden, zoals 'schroom', 'schuchterheid', 'schande', 'schuld', 'masker', 'verlegenheid', 'twijfel', 'minderwaardigheid'. Aan de hand van visies uit de psychologische praktijk, literatuur en filosofie bekijkt hij de functie of waarde van schaamte, de biologische verschillen, en of schaamte een lichamelijk of psychisch verschijnsel is.

Een zin over de functie van schaamte: 'Schaamte is de regulator van andere emoties, de master emotion, de meest menselijke emotie die ons doet blozen van trots en van nederigheid, van overmoed en van moedeloosheid.' 'Schaamte is de dimmer van de lamp'. 'Schaamte is het empathische proces, waarin we de emoties van de ander kunnen waarnemen en ons daaraan kunnen aanpassen en begrenzen.'

Over de vraag waarom vrouwen zich meer schamen dan mannen: het zou óók te maken hebben met testosteron - het zou ook eens niet - dat eigenschappen als optimisme en overmoed zou bevorderen. 'Betere empatische vermogens zijn te te danken aan een tekort van testosteron, maar de prijs van empathie is een verhoogd zelfbewustzijn, waardoor ook de kans op schaamte en depressies toeneemt.'

Loop ik net op de Elandsgracht Just E. tegen het lijf. Boek en iPod onder de arm. 'Wat voor boek heb je bij je?' Heb alweer de neiging om mezelf te schamen. Voor dat boek. 'Interessant', zegt hij, 'schaamte is bijzonder een belangrijke beweegreden voor mensen. Als je je eens vaker realiseerde dat mensen dingen uit schaamte doen en laten zou je veel meer van ze kunnen begrijpen.'

Joost Baneke bij Wim Brands in VPRO-Boeken