In Museum het Valkhof in Nijmegen bezoek ik de pers-preview van de tentoonstelling ‘Ik Maria van Gelre’. Die gaat zaterdag open voor publiek, Het is een soort Aha-Erlebnis. Negen jaar geleden bezocht ik dat zelfde museum om mij toen te vergapen een het rijk geïllustreerde Getijdenboek van Katherina van Kleef. Nu is er weer een tentoonstelling rond weer een prachtig middeleeuws gebedenboek: dat van Maria van Gelre, uit 1415.
Middeleeuwse gebedenboeken zijn handgeschreven boeken, verluchtigd met schitterende miniaturen. Ze zijn de laatste jaren nogal in, laatst was er ook nog een tentoonstelling over in het Museum Catharijne Convent te Utrecht. Dit gebedenboek van Maria van Gelre is een vroege en misschien wel het meest uitgebreide in zijn soort. Het bevat 1200 pagina’s. 180 heiligenlevens. Maria schreef het boek niet zelf, maar gaf er opdracht toe, Het werd geschreven door broeder Helmich die Lewe in het klooster Marienborn bij Arnhem. De illustraties werden aangebracht door ambachtslieden uit de omgeving van Nijmegen. zij financierde het, en bemoeide zich actief met de inhoud. Het is heel bijzonder dat een vrouw er de opdracht toe gaf, en ook dat ze zelf met een prachtig portret zeer prominent in het boek voorkomt. In die pauwblauwe jurk.
Ik vind het trouwens allemaal best ingewikkeld, want die Katharina van Kleef (1417-1476) was óók hertogin van Gelre, zij het een paar decennia later, met een dochter genaamd Maria van Gelre (1434-1463) die weer met de Engelse koning Jacobus trouwde. Het in 2009 geëxposeerde Getijdenboek van Katharina van Kleef, ook rijk gedecoreerd, werd voltooid in 1460. Maar dit terzijde.
De Maria van Gelre van deze tentoonstelling (1380-ca 1428) was de dochter van een Normandische graaf en nicht van de Franse koning. Geboren als Marie d’Harcoury trouwde zij op 25-jarige leeftijd met Reinout IV, de hertog van Gelre en Gulik. Hij betaalde een enorme bruidsschat voor haar en zij moest voor nageslacht zorgen. Zij was gewend aan het rijke Franse hofleven, was ontwikkeld en erudiet en invloedrijk en nam dat allemaal mee naar Gelderland. Het nageslacht kwam er niet. Wel kwam dat boek. Het ligt al jaren in een doos in de Staatsbibliothek in Berlijn. Te kwetsbaar voor de buitenlucht.
De afgelopen jaren is begonnen met een enorm project om het te restaureren en te digitaliseren. Aanstichter daartoe was Johan Oosterman, hoogleraar Oudnederlandse Letterkunde aan de Radboud Universiteit van Nijmegen, en curator van deze tentoonstelling. Naarmate het onderzoek naar het werk en de opdrachtgeefster de afgelopen jaren vorderde werd trouwens besloten op de focus van de expositie te verschuiven van het boek naar haar persoon te leggen. Want de tot nu toe tamelijk onbekende Maria van Gelre bleek in haar tijd politiek en cultureel een prominente rol gespeeld te hebben. Ze was wordt in de tentoonstelling vergeleken met koningin Máxima: ook een erudiete invloedrijke vrouw uit een vreemd land die hier vorstin wordt. Dat lijkt me een beetje een marketingpraatje. Maar deze vrouw centraal zetten past wel in de activiteiten van historica Els Kloek die met haar reeksen 1001 vrouwen vergeten vrouwen uit de geschiedenis in de schijnwerpers zet. Ook in de middeleeuwen waren er veel meer belangrijke vrouwen dan wij weten, en af en toe zien we een van hen aan de vergetelheid ontrukt. Maria van Gelre was in haar tijd ook niet de enige invloedrijke vrouw: ook waren daar de Italiaanse schrijfster Christine de Pizan, de Milanese edelvrouw Valentina Visconti, de regentes der Nederlanden Margaretha van Oostenrijk, en de vorstinnen Jacoba van Beieren, en Elizabeth I van Engeland, om er enkele te noemen.
De tentoonstelling ‘Ik, Maria van Gelre’ beoogt een breed beeld bieden van het hofleven begin 15e eeuw. Dat was een rijke cultuur. Beelden, tapijten, miniaturen, glas-in-lood-ramen, correspondenties, gebedenboeken, sieraden, japonnen... Daar krijgen we allemaal voorbeelden van. Ook ligt er correspondentie met de edelen van het Hertogdom Gelre waarin over de opvolging van de kinderloze Maria wordt onderhandeld. Zij deed die onderhandelingen zelf. En in het hart van de expositie staat de ‘schatkamer’, waar (slechts) twintig pagina’s uit het gebedenboek getoond worden. In een donkere ruimte met mooi uitgelichte vitrines. En vergrootglazen. Want de pagina’s zijn maar klein: ongeveer afmeting A5. Prachtig gedetailleerd priegelig werk. Er liggen grote loepen bij om de details in al hun grootsheid te bewonderen.
Het is een schitterend project van de Staatsbibliothek in Berlijn om het gebedenboek van Maria van Gelre zichtbaar te maken, al is dat grotendeels digitaal. Je kunt ze thuis op de computer ook genieten. Ik had nog wel wat meer werk willen zien, maar dat is te kwetsbaar zei de curator Johan Oosterman. Maar voor de in de handschriften geïnteresseerde: het is online te vinden. Zie: http://bijzonderecollecties.ubn.ru.nl/cdm/compoundobject/collection/p21010coll3/id/1080/rec/1
Middeleeuwse gebedenboeken zijn handgeschreven boeken, verluchtigd met schitterende miniaturen. Ze zijn de laatste jaren nogal in, laatst was er ook nog een tentoonstelling over in het Museum Catharijne Convent te Utrecht. Dit gebedenboek van Maria van Gelre is een vroege en misschien wel het meest uitgebreide in zijn soort. Het bevat 1200 pagina’s. 180 heiligenlevens. Maria schreef het boek niet zelf, maar gaf er opdracht toe, Het werd geschreven door broeder Helmich die Lewe in het klooster Marienborn bij Arnhem. De illustraties werden aangebracht door ambachtslieden uit de omgeving van Nijmegen. zij financierde het, en bemoeide zich actief met de inhoud. Het is heel bijzonder dat een vrouw er de opdracht toe gaf, en ook dat ze zelf met een prachtig portret zeer prominent in het boek voorkomt. In die pauwblauwe jurk.
Ik vind het trouwens allemaal best ingewikkeld, want die Katharina van Kleef (1417-1476) was óók hertogin van Gelre, zij het een paar decennia later, met een dochter genaamd Maria van Gelre (1434-1463) die weer met de Engelse koning Jacobus trouwde. Het in 2009 geëxposeerde Getijdenboek van Katharina van Kleef, ook rijk gedecoreerd, werd voltooid in 1460. Maar dit terzijde.
De Maria van Gelre van deze tentoonstelling (1380-ca 1428) was de dochter van een Normandische graaf en nicht van de Franse koning. Geboren als Marie d’Harcoury trouwde zij op 25-jarige leeftijd met Reinout IV, de hertog van Gelre en Gulik. Hij betaalde een enorme bruidsschat voor haar en zij moest voor nageslacht zorgen. Zij was gewend aan het rijke Franse hofleven, was ontwikkeld en erudiet en invloedrijk en nam dat allemaal mee naar Gelderland. Het nageslacht kwam er niet. Wel kwam dat boek. Het ligt al jaren in een doos in de Staatsbibliothek in Berlijn. Te kwetsbaar voor de buitenlucht.
De afgelopen jaren is begonnen met een enorm project om het te restaureren en te digitaliseren. Aanstichter daartoe was Johan Oosterman, hoogleraar Oudnederlandse Letterkunde aan de Radboud Universiteit van Nijmegen, en curator van deze tentoonstelling. Naarmate het onderzoek naar het werk en de opdrachtgeefster de afgelopen jaren vorderde werd trouwens besloten op de focus van de expositie te verschuiven van het boek naar haar persoon te leggen. Want de tot nu toe tamelijk onbekende Maria van Gelre bleek in haar tijd politiek en cultureel een prominente rol gespeeld te hebben. Ze was wordt in de tentoonstelling vergeleken met koningin Máxima: ook een erudiete invloedrijke vrouw uit een vreemd land die hier vorstin wordt. Dat lijkt me een beetje een marketingpraatje. Maar deze vrouw centraal zetten past wel in de activiteiten van historica Els Kloek die met haar reeksen 1001 vrouwen vergeten vrouwen uit de geschiedenis in de schijnwerpers zet. Ook in de middeleeuwen waren er veel meer belangrijke vrouwen dan wij weten, en af en toe zien we een van hen aan de vergetelheid ontrukt. Maria van Gelre was in haar tijd ook niet de enige invloedrijke vrouw: ook waren daar de Italiaanse schrijfster Christine de Pizan, de Milanese edelvrouw Valentina Visconti, de regentes der Nederlanden Margaretha van Oostenrijk, en de vorstinnen Jacoba van Beieren, en Elizabeth I van Engeland, om er enkele te noemen.
De tentoonstelling ‘Ik, Maria van Gelre’ beoogt een breed beeld bieden van het hofleven begin 15e eeuw. Dat was een rijke cultuur. Beelden, tapijten, miniaturen, glas-in-lood-ramen, correspondenties, gebedenboeken, sieraden, japonnen... Daar krijgen we allemaal voorbeelden van. Ook ligt er correspondentie met de edelen van het Hertogdom Gelre waarin over de opvolging van de kinderloze Maria wordt onderhandeld. Zij deed die onderhandelingen zelf. En in het hart van de expositie staat de ‘schatkamer’, waar (slechts) twintig pagina’s uit het gebedenboek getoond worden. In een donkere ruimte met mooi uitgelichte vitrines. En vergrootglazen. Want de pagina’s zijn maar klein: ongeveer afmeting A5. Prachtig gedetailleerd priegelig werk. Er liggen grote loepen bij om de details in al hun grootsheid te bewonderen.
Het is een schitterend project van de Staatsbibliothek in Berlijn om het gebedenboek van Maria van Gelre zichtbaar te maken, al is dat grotendeels digitaal. Je kunt ze thuis op de computer ook genieten. Ik had nog wel wat meer werk willen zien, maar dat is te kwetsbaar zei de curator Johan Oosterman. Maar voor de in de handschriften geïnteresseerde: het is online te vinden. Zie: http://bijzonderecollecties.ubn.ru.nl/cdm/compoundobject/collection/p21010coll3/id/1080/rec/1
Geen opmerkingen:
Een reactie posten