In de Middeleeuwen

Ik ga naar een lezing over pandemieën in de Middeleeuwen en wat we daar heden ten dage van kunnen leren. De lezing wordt uitgesproken door de Utrechtse cultuurhistorica, gespecialiseerd in de late middeleeuwen in Utrecht. Ze heeft over deze periode een vuistdik proefschrift gepubliceerd.

Wij zijn nu door het Corona-virus overvallen, maar in vorige eeuwen en ook in de middeleeuwen waren er voortdurend pandemieën: de pest keerde elke zoveel jaar terug, die duurde dan één tot drie jaar en dan stierf 15% van de bevolking. Sowieso stierven er veel meer mensen. De dood was een onderdeel van het leven en die hoorde erbij. Tegenwoordig willen wij de dood niet, wij zijn eraan gewend dat veel ziekten genezen kunnen worden. Dat beschouwen wij als een recht. 

De cultuurhistorica heeft zich de vraag gesteld wat wij kunnen leren over de omgang met ziekte en dood in de middeleeuwen. Zij heeft haar lezing gelardeerd met afbeeldingen van middeleeuwse schilderijen. Volgens haar beleefde Utrecht in de 14e eeuw zijn Gouden Eeuw. Wij hebben vaak het idee dat de Middeleeuwen primitief waren, maar zij spreekt dat met klem tegen. In die eeuw werd bijvoorbeeld de Domkerk gebouwd. De waterwegen (rivieren) rond de stad waren ook succesvol gekanaliseerd en omgelegd. De stad was goed georganiseerd. Ook toen werden zieken geïsoleerd. Vooral buren zorgden voor elkaar. Er waren veel rituelen rond de dood. Bij de dood speelden de buren een grote rol, die verzorgden de uitvaart en droegen de kist. En de priester moest komen voor de laatste sacramenten. De lijkkisten werden aan de weg gezet. Allemaal heel beeldend.

Met de reformatie werden volgens haar die oude buurtgerichte zorgsystemen langzaam maar zeker door het protestante stadsbestuur afgebroken. Er was altijd een ‘buurtpot’ geweest waar de begrafenissen uit betaald werden en daar werd forse belasting op geheven. Dit is geheel nieuw voor mij. Ik geloof dat ik met de protestantse visie op de geschiedenis ben opgegroeid, zij lijkt een katholieke invalshoek aan te hangen. Kijken of ik hier ergens wat over kan vinden.

Het is niet eenvoudig om de lezing hier te reproduceren. Ik zal haar vragen of ze een samenvatting heeft en of ik de PowerPoint met al die schilderijen mag. Ze wil met deze lezing reflectie bieden op hoe wij in deze tijd omgaan met ziekte en dood. Hoe groot de angst voor de dood is bij velen, terwijl anderen toch ook weer ervaren merken dat deze periode rust en relatieve vrijheid geeft. Dat iedereen nieuwe invulling zoekt.

Fijn om zomaar eens bij een lezing te zijn. Deze lezing vindt plaats in de een kerkje in Bilthoven in een hele chique villawijk. Het is een heel mooi kerkje tussen de bomen, met een mooi programma. Niet alleen christelijk, maar ook filosofie en meditatie. Echt iets voor mij.