Ik dacht dat jij

Zondag leesdag. Gelezen: Ik dacht dat jij van Joke van Leeuwen. Gevonden in de bibliotheek aan de Neude. Ik heb haar jeugdboek Een huis met zeven kamers herlezen en ben benieuwd wat ze tegenwoordig schrijft. Van Leeuwen is een uitgesproken veelschrijver,  theater, kinderboeken, romans, poëzie, non fictie. Hoog gewaardeerd. 

Dit Ik dacht dat jij is een korte roman of uitgebreide novelle. Een heel ongemakkelijk maar ook verslavend boek. De ik-verteller is een kunstschilder die vertelt over zijn leven met zijn vriendin Zigi die altvioliste is en professioneel in een orkest speelt. Hij is totaal self absorbed en geeft haar overal de schuld van. Heel jaloers. Een lange monoloog over wat hij allemaal wil en wat zij niet goed vindt. Maar ook regelmatig dat hij zoveel van haar houdt. Het is heel verstikkend: je snapt niet dat ze bij hem blijft. Ze wil samen in therapie, want zo gaat het niet, maar dat heeft weinig zin. Het is een heel wonderlijk boek, maar je wordt er helemaal ingezogen. 

In de (lovende) recensies over dit boek wordt gesproken van 'gaslighting', een begrip dat ik niet kende. Sinds kort heb ik een ChatGPT-app op mijn telefoon, sinds een nieuwe jonge vrijwilligster bij het Park mij suggereerde mijn teksten bij/door ChatGPT te halen. Ik had het er met Broerlief over en hij had ook al zulke ervaringen. Hij is er inmiddels van overtuigd dat er wel leesbare tekst uit komt, maar dat je nooit weet of het klopt of dat het je reinste onzin is. Je hoeft alleen maar je eigen naam in te typen en kijken wat de robot bij elkaar weet te schrapen. Maar goed, ik heb toen toch de app gedownload en weet daardoor nu meer over de herkomst van het begrip 'gaslighting'.

Hier is wat ChatGPT ophoest: 'Het woord gaslighting komt oorspronkelijk uit de toneelwereld en heeft zijn naam te danken aan het toneelstuk Gas Light uit 1938, geschreven door de Britse toneelschrijver Patrick Hamilton. In dit toneelstuk manipuleert een man zijn vrouw door haar te laten geloven dat ze gek aan het worden is. Hij doet dit onder andere door de gaslampen in hun huis zachter te zetten en vervolgens te ontkennen dat er iets is veranderd wanneer zij het opmerkt. Dit spel met de gaslampen werd een metafoor voor het manipuleren van iemand door zijn of haar realiteitsgevoel in twijfel te trekken.

Het toneelstuk werd zo populair dat het in de jaren ’40 tweemaal verfilmd werd, eerst in 1940 in het Verenigd Koninkrijk en vervolgens in 1944 in de Verenigde Staten. De Amerikaanse versie, met Ingrid Bergman in de hoofdrol, maakte het begrip nog bekender. Vanaf toen begon gaslighting ook in bredere zin gebruikt te worden om manipulatief gedrag te beschrijven waarbij iemand systematisch wordt gemanipuleerd om zijn of haar eigen perceptie van de werkelijkheid in twijfel te trekken.

Tegenwoordig wordt gaslighting vaak gebruikt om een vorm van psychologische manipulatie te beschrijven die voorkomt in persoonlijke relaties, maar ook in bredere contexten, zoals in werk- of zelfs politieke situaties. Het gaat dan om gedrag waarbij iemand doelbewust feiten of gebeurtenissen verdraait om de ander te laten twijfelen aan zijn of haar geheugen, waarneming of gezond verstand.'