In het Centraal Museum is een nieuwe tentoonstelling: ‘De Ommuurde Stad’ over voorheen de stadsmuren rond Utrecht. Door de Corona is de tentoonstelling een paar maanden uitgesteld en viel de opening nu precies samen met de officiële opening van het water door de Catharijnesingel. Daardoor spreekt het onderwerp van de stadsmuur wellicht een beetje meer tot de verbeelding, ook al is er van de muur vrijwel niets meer over en zijn de fortificaties vervangen door het beeldschone Zocherpark langs de singels om de binnenstad heen. Hoewel, echt groot is de interesse nog niet, ik ben weer ongeveer de enige in het museum.
Rare sensatie, net als toen ik een paar jaar geleden naar de tentoonstelling ‘De getekende stad’ ging in het Utrechts Archief, dat ik vrijwel geen gebouw herkende. Want er is hier te Utrecht veel afgebroken. Nieuwe inzichten? Hoppa... oude gebouwen plat. Zoals het station. De stadsmuur van Utrecht is rond 1830 afgebroken. Toen was-ie al erg verwaarloosd en had-ie geen functie meer. Maar er staat helemaal niets meer van overeind, ook geen mooie toegangspoort, zoals andere steden zoals Leiden nog wel hebben. Ik was als nieuwkomer in deze stad vol verwachting naar die tentoonstelling toe gegaan, om te kijken of ik al wat gebouwen herkende, in het kader van mijn inburgeringsproces, maar nee, ik herkende niets. Maar Candido die historicus is en alles weet van Utrecht, die had dezelfde ervaring, zegt hij.
Kennisoverdracht is bij deze tentoonstelling denk ik belangrijker dan de herkenning. Het is heel leerzaam. De stadsmuur stamt van 1122, toen Utrecht als eerste stad in Nederland stadsrechten kreeg van de Duitse keizer Hendrik V, Maar eigenlijk begon het ommuren van deze stad al met de Romeinen, die in 41 na Chr een houten fort bouwden, op de plek waar nu het Domplein is. Die heeft vele eeuwen dienst gedaan, ook nadat de Romeinen in het jaar 275 vertrokken. Lokale bewoners ontleenden er veiligheid aan en vanaf de 7e eeuw werd het een bisschoppelijke burcht en bouwden geestelijken er kerken en kloosters. Maar toen in de 12e eeuw begonnen werd met nieuwe stadsmuren had die oude fortificatie geen nut meer en werd die afgebroken. De stadsmuren waren in totaal 5 km. De Rijn en de Vecht zorgden aan de noord- en zuidzijde voor een natuurlijke begrenzing.
Vanaf 1304 waren Utrechtse burgers verantwoordelijk voor de verdediging. Ze waren verplicht lid van een beroepsgilde en de gilden zorgden voor bemanning van de muren en de torens. De vijanden van Utrecht waren onder meer de Vikingen, de Fransen, de Habsburgers, de Hollanders en de Gelderlanders. De aard van de verdedigingsmuren hing samen met de wapens waarmee gestreden werd. Waren dat in de vroege middeleeuwen vooral bijlen, speren, pijl-en-boog en zwaarden, in de 15e kwamen de kanonnen. Van die wapens is ook van alles te zien op de tentoonstelling.
De Utrechtse stadsmuur was inspiratie voor vele schilders en tekenaars. Daar is dan ook veel van te zien. Diverse schaatstaferelen van de 17e eeuwse Joost Cornelis Droochsloot. Begin 19e eeuw waren de Stadsmuren ernstig verwaarloosd en verpauperd en hadden ze geen functie meer. Er kwam een plan voor afbreken en vervangen door plantsoenen rond de stad park en dat is er nog steeds. Erg leuk om Zochers plannen en schetsen daarvan te zien.
Om wat te reflecteren over de functies van de stadsmuur en de vraag waar het eigenlijk veiliger is, binnen de stad of juist daar buiten. Of dit tijdgewricht nu veiliger is dan in de vorige eeuwen waarin veel meer oorlogen waren, waarin politiek bijna vanzelf oorlog betekende, zijn er filmpjes waarin Denker des Vaderlands Daan Roovers, historicus Beatrice de Graaf, Commandant der Strijdkrachten Rob Bauer en planoloog Zef Hemel hun gedachten laten gaan over het fenomeen ‘ommuurde stad’ en de gevaren van buiten. En binnen.
Er is ook een vrouwelijke invalshoek gevonden n het toch behoorlijk mannelijke gekleurde onderwerp van politiek, geweld en verdediging Geïnspireerd op de zestiende eeuwse figuur Trijn van de Leemput die met andere vrouwen de gehate Franse dwangburcht Vredenburg sloopte, is er een fototentoonstelling van fotografe Ilvy Njiokiktjien die tien Utrechtse vrouwen heeft geportretteerd die - figuurlijk - in de stad muren afbreken. En planoloog Zef Hemel betoogt dat de laatste decennia steeds meer vrouwen in de stad en in het stadsbestuur de binnensteden steeds verder vervrouwelijken. Auto’s eruit, ruim baan voor (bak)fietsen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten