Stadskluizenaressen

Vorige week was ik op bezoek bij een uitgever van historische boeken en gevestigd in een voormalige kerk aan de rand van het centrum van Hilversum. Leuke interessante boeken maakt hij, die je bijna nooit in de boekhandel tegenkomt. Hij duwde mij het boek Verborgen Vrouwen in de hand van de historica Anneke Mulder-Bakker over middeleeuwse kluizenaressen.

Eerst was ik een beetje beledigd, omdat je een vrouw bent krijg je een boek over vrouwen, maar goed, ik ging lezen en het is een fascinerend verschijnsel, die kluizenaressen. Zij lieten zich opsluiten in een soort getraliede bezemkast in of aan een kerk, waar zij baden, studeerden en mensen die om raad kwamen raad gaven. Een dergelijke room of one's own was eigenlijk wel luxe vergeleken bij de manier waarop de meeste middeleeuwers woonden.

In de late middeleeuwen schijnen honderden vrouwen zich hebben laten insluiten bij een stadskerk. Het waren meestal vrouwen vanaf veertig, vaak getrouwd geweest, soms met kinderen, die na hun leven als huisvrouw hun leven in dienst wilden stellen van de burgers. Eigenlijk deden ze hetzelfde werk als een pastoor, alleen hadden ze geen officiele functie.

Ze waren alles behalve randverschijnselen. In tegendeel. Ze waren vaak invloedrijke consultants, orakels, godsdienstleraars, vertrouwenspersonen. In de officiële geschiedschrijving kom je ze nauwelijks tegen, maar voor hun tijdgenoten waren ze meer dan aanwezig, bij het venster van hun kluis in het hartje van de stad.

Het verschil tussen kluizenaressen en nonnen was dat nonnen zich helemaal uit het openbare leven terugtrokken en in het klooster hun zelfstandigheid verloren. Kluizenaressen hadden letterlijk een centrale rol in de middeleeuwse stad. Vrouwen die voor de kluis kozen waren vaak welgesteld en van hogere komaf. Mulder meent dat het juist de ambitieuzere vrouwen waren die hiervoor kozen. In de zeventiende eeuw zou dit soort vrouwen directrices geweest zijn van weeshuizen of gasthuizen, maar in de middeleeuwen waren die functies nog niet beschikbaar en was dit de aangewezen rol voor onafhankelijke vrouwen.

Leuk hoor, zo'n boek! Schiterende afbeeldingen ook. Smullen is dat.

Anneke B. Mulder-Bakker, Verborgen Vrouwen. Kluizenaressen in de middeleeuwse stad, Uitgeverij Verloren, 2007, 19 euro.