Provincie

De ministerraad bespreekt vandaag een voorstel van minister Piet Hein Donner (Binnenlandse Zaken) over de samensmelting van de provincies Flevoland, Utrecht en Noord-Holland. De argumenten die ik daartoe zie gaan geloof ik vooral om de wegenbouw. Wat een raar gezicht, die drie provincies samengesmolten. Ik vind Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal totáál anders van karakter dan ten zuiden.

Ik lees er (nog) nergens meningen over. Allen Flevoland heeft een mening en wel Flevo-gedeputeerde Marc Witteman. Hij ziet geen voordelen in de vorming van één Randstadprovincie. Met name het argument dat een fusie leidt tot verlichting van de bestuurlijke druk heeft voor Flevoland geen waarde, zo meent deze Witteman. 'Kom maar eens bij ons in Flevoland kijken. De bestuurlijke druk is hier ver te zoeken.' Mocht de ministerraad Donners plan steunen, dan noemt hij dat een onverstandig besluit. Hij verwacht dat er in de Tweede Kamer onvoldoende draagvlak voor is.

Condoleance

Bij Zus1 en haar kleindochter in de tuin lees ik de stapel condoleance-brieven van de afgelopen week. Woorden schieten tekort. Al die bejaarde bibberhandschriften. Mensen die niet konden komen. Hartverscheurend mooi. 

Zus 1 heeft ook nog een heel mooi heel lief filmpje op haar fotocamera van deze kleindochter (van 2 à 3), die met Omi een puzzel maakt. Het was een week voordat Mutti overleed. Het was onmiddellijk heel gezellig en vertrouwd tussen Mutti en haar achterkleindochter geweest. Ik zal eens vragen of ik het filmpje mag en mag plaatsen.

Een Punt achter je Problemen

Ik leer er weer wat bij. De instelling voor kortdurende psychische hulp in Amsterdam heeft een nieuwe naam en heet tegenwoordig PuntP. Het idee is dat je een Punt achter je Problemen kunt zetten als je daar geweest bent. In vijf gesprekken een Punt achter je Problemen.

Je kunt je er precies bij voorstellen hoe een reclamebureau dit voor goud geld bedacht heeft en met een indrukwekkende powerpoint-presentatie aan de diverse directies en vervolgens de achterban heeft gepresenteerd.

Het is mijn jaarlijkse shrink-avondje bij Reenske met Juut & Juul. Zij kennen elkaar van de studie psychologie en praten altijd over psychologie. Een van hen gaat binnenkort bij PuntP werken. Ze hebben moeite met de naam en het idee achter die naam.

We zijn bijeen, eerder dan andere jaren, omdat Reenske zes maanden gaat Mediteren in een Klooster ver weg - in het Verre Oosten. Wij achterblijvers gaan haar vreselijk missen en denken alle drie diep in ons hartje: Moet Dat Nou? Het is best confronterend als iemand zomaar de boel de boel laat en jij gaat maar door in je zelfverkozen tredmolen.

We praten over thema's als het menselijk tekort. Dat je eraan kunt werken, of dat nu in vijf sessies in Amsterdam is, op een labyrint, of mediterende in het Verre Oosten, maar dat je het tekort uiteindelijk ook kunt acceptéren als een fact of life.

Reenske vindt dat wij iets zitten te problematiseren wat niet problematisch is. Zij gaat gewoon op reis. De vrijheid tegemoet. En heeft er zin in. 

Au!

Vinnie heeft vrijdag een botsing gehad en zijn Eend is total loss. Het  gebeurde op de A6 bij de oprit van Lelystad. Hij kon er niets aan doen. Maar hij botste vol op de auto voor hem die ineens op de rem stond. Hij moest met de ambulance naar het ziekenhuis voor een hechting.

Nu komt hij met zonnebril en pleister op de redactie. Dat móet op de verhaallijn Vinnie. Vinnie wil altijd wel geblogd worden maar nu toch niet herkenbaar. Hij is bang dat hij tot in lengte van dagen gevonden zal worden. Maar zo dichtbij mag wel.

Hij zit tegenover mij. Ik kan er op mijn beurt ook niets aan doen, ik moet steeds lachen. Niet om het ongeluk, maar om de pleister. Heel erg. 'Is niet erg', zegt Vinnie, 'ik houd van leedvermaak.'

Nederblues

Ze beloofden de héle week zon, dus ga je zonder jas naar het werk. Nu regent het al 15 uur!

Mooi bruggetje naar 'I can see that rainy day' van Harry Muskee. Gisteravond overleden. Een zanger uit mijn land van herkomst. De stem van de Nederblues. Hij zit niet direct in mijn persoonlijke muzikale canon, het is meer iemand van de sixties, Hij zal vandaag wel overal herdacht worden, in het bijzonder bij DWDD, maar toch vast een paar filmpjes. Behalve 'I can see that rainy day' ook 'Somebody will know some day...'  Gemaakt naar het verlies van zijn eerste vriendin. Ik ken het allemaal uiteraard wel. Zijn beroemdste album was Groeten Uit Grollo (1967) met zijn band Cuby + Blizzards.

Leuk is ook het derde filmpje, een Brandpunt-special, over Harry Muskee en zijn boezemvriend Johan Derksen. Daarin zegt Muskee, nu in beetje tuttige doorzonwoning, met vrouw die hondentrimster is, dat hij nu achteraf wel een beetje té vindt, die manier van zingen.

Roelfje en Wimpje

Koefnoen (zaterdagavond, herhaling maandagavond) is voor de helft 'wel áárdig' en voor de helft écht leuk. De nieuwe typetjes Roelfje en Wimpje, garnalenpelsters, wil ik mijn lieve lezertjes dan ook niet onthouden. Zij bespreken de iPad en de Galaxy.

En ook niet te versmaden was de satire over Beatrix, Willem Alexander en Máxima in de Gouden Koets.

Waterland

De nazomer begint, begrijp ik. Het gaat meer dan een week duren. Zon zon en nog eens zon. Dat fenomeen omhelzen we maar een voluit met een fietstocht langs het IJsselmeer en door het Waterland.

Dat hebben we dit jaar alleen gedaan met Pasen, als ik het me goed herinner. Toen gingen we Paasontbijten bij Luigi aan het Kinselmeer. Daarna is het er niet meer van gekomen. De ene keer was het het weer, dan weer het voortdurende op-en-neer en heen-en-weer. 

Nu ligt de wereld weer open. Luigi is niet an het Kinselmeer, blijkt, jammer, maar de andere dames op haar steiger zijn ook reuze gastvrij en aardig.

Toch gaan we maar gauw weer door en ditmaal valt de keuze tussen Marken en Monnikendam uit in het voordeel van Monnikendam. Want dat heeft Bobby nog nooit gezien. Wat is Noord-Holland een partij pittoresk! En er zijn in Monnikendam ook sloepen te huur!

Wat een verrukkelijke dag. Ik wil nog wel weken door Noord-Holland fietsen! Rondjes IJsselmeer. Langs de Duitse waddeneilanden. We sluiten de feestdag af in de Landmarkt, waar de bediening weer ouderwets slecht is, maar waar een Nieuwendammer Shantykoor in al zijn knulligheid de dag helemal goed maakt.

Zomaar een archeozoöloog

En ineens is er ook weer ruimte voor een roman. Dat ging niet meer, romans. De afgelopen maanden kon ik alleen maar over alzheimer lezen. Ik kon me niet voorstellen dat mensen over iets anders lazen dan over alzheimer. Al weken ligt de nieuwe roman van Rascha Peper Vossenblond naast mijn bed, waar ik toen ik er  weken geleden in probeerde te lezen al vrij snel in verdwaalde. Het is ook wel een raar boek.

De hoofdpersoon is een middelbare archeozoöloog, dat wil zeggen: hij ontleedt skeletten op archeologische plekken. Hij is al lang gescheiden. De eenzaamheid bestrijdt hij door zo nu en dan een escortdame aan huis te laten komen, liefst een pronte volksvrouw van ongeveer zijn eigen leeftijd.

Maar op een avond komt in plaats van een dame op leeftijd een jonge vrouw op bezoek, en hij raakt geheel ontregeld. Voor het eerst van zijn leven kan hij zich niet goed meer concentreren op het karwei waaraan hij bezig is: het opgraven en bergen van skeletten vanonder een eeuwenoude kerkvloer. Al snel valt het voor hem niet meer te verkroppen dat zijn muze haar geld in de prostitutie verdient. Hij is totaal verliefd.

Deze 'Vera' blijkt de dochter te zijn van zijn ex en de man voor wie zij hem zo'n dertig jaar geleden verliet.  Wie weet is het meisje zelfs zijn eígen dochter. Dat maakt zijn obsessie voor haar niet minder. Wanneer zij een tijdje het land uitgaat voor een studiereis past hij op haar hond. Maar ze komt niet meer terug, en ze is ook niet te bereiken. Wonderlijk boek!

Wat bewoog Peper tot deze man, deze thematiek? Ik heb wel eens een boek van haar lezen, maar ze zit niet echt in mijn systeem. In NRC lees ik een zin: 'Peper slaagt erin te raken aan dat geheimzinnige complex van driften dat alles verteert en alles wegmaait wat voor de voeten komt en uiteindelijk zijn vervulling slechts kan vinden in vernietiging, opheffing, dood.' Dat zal dan wel het antwoord zijn.

Nieuwe ruimte

Op de foto: Oom Jeroen en zijn Nichtje in de collegebanken van de voormalige Acta. Het Nichtje mag Angry Birds spelen op zijn iPad. De iPhone en iPad zijn tegenwoordig dé manier om je neefjes en nichtjes voor je te winnen.

Als mensen de afgelopen dagen vragen: Hoe gaat het nu met je, dan heb ik eigenlijk geen tekst. Ik probeer de dagen door te komen. Ik mis Mutti, ik mis alle zorg en alle gedoe waardoor het je allemaal over de schoenen liep. Nu kun je haar nooit meer bellen, nooit meer een potje voor haar koken, nooit meer samen een ritje maken. Het is voorbij. Leegte nu. Kaalslag.

Maar langzaamaan komt er ook weer een beetje ruimte in het hoofd. En interesse in de buitenwereld. Op Facebook zie ik een melding van Sabien dat er Open Dag in StationWest, de nieuwe hotspot in Slotervaart, een zogenoemde broedplaats, in het oude Acta-gebouw. Er komen woningen, ateliers, en Jeroen en Sabien gaan er horeca doen, in de voormalige kantine van de Acta. Kom, zeg ik tegen Bobby, laten we gaan kijken!

Er zijn meer bekenden, zoals een broer van Sabien met zijn dochtertje. Terwijl Sabien in de voormalige Acta-collegezaal een lofzang afsteekt over Amsterdam Nieuw West (het is daar Heel Erg lelijk, laten we wel wezen), speelt oom Jeroen met zijn nichtje Angry Birds. Het is ook overal hetzelfde.

Antwoorden

Nu snap ik alles (nou ja, alles... een heleboel méér) van labyrinten. Ik heb zelfs labyrinten getékend, wat voorwaar niet meevalt.

Er zijn labyrinten waar mensen gewoon op spelen, waar het vooral decoratief is, maar het is ook een vorm die gebruikt wordt bij persoonlijke groei, persoonlijke vraagstukken. Er zijn consultants in gespecialiseerd.

Het idee is: je hebt een prangende vraag, en het inzichten zit al in jezelf, maar je kunt er niet bij. Tarot, runen, I Tjing, het zijn allemaal hulpmiddelen om de 'wijsheid' die al in je hebt naar buiten te laten komen. Je kan ook zo'n labyrint lopen met het doel een antwoord op je vraag te vinden. Alleen al expliciet de vraag formuleren is natuurlijk al stap 1 op weg naar het antwoord.

Als je al die kronkelwegen loopt, stap voor stap, en je concentreert je op je vraag, dan komt het antwoord vanzelf. Zeggen ze. Want dat antwoord is er al.

Er zijn ook houten labyrint-planken te koop,'vingerlabyrinten', zodat je de weg met je vinger kunt afleggen.

'De meest favoriete religieuze plek van Noord-Holland'

Op bezoek bij het labyrint in Hoofddorp. Het is een oude wens van mij: labyrinten bezoeken en lopen. Er zijn er heel wat in Nederland. Het fenomeen is oud en van vele culturen. 

Iemand die zich veel met het labyrint bezighoudt is politiek filosofe Selma Sevenhuijsen. Zij heeft een site aan het labyrint gewijd, waarin zij het labyrint onder meer in cultuurhistorisch perspectief plaatst. De oudste labyrinten zijn zo'n 6000 jaar oud. Ze hebben ook een plaats in de Christelijke traditie: in een aantal kerken in Frankrijk, Italië en Engeland liggen labyrinten. Het beroemdste ligt in de kathedraal van Chartres. Langs de Scandinavische kusten liggen talloze stenen labyrinten, die een onderdeel uitmaken van de volkscultuur. In Engeland liggen eeuwenoude labyrinten van turf en gras.

Ik heb nog nooit een labyrint bezocht, want het leek me tot nu toe wel een beetje weird. Vandaag is de dag. Via internet vind ik uit dat het dichtstbijzijnde labyrint zich in Hoofddorp bevindt. Achter de H. Johannes de Doperkerk aldaar is een Beeldentuin met een labyrint. De weg er naar toe is je reinste hectiek - over de A10 en de A4. Maar hun pay-off ('Oase in Hectisch Hoofddorp' en 'de meest favoriete religieuze plek van Noord-Holland') moet die reis goedmaken.

En dat gebeurt ook. Héérlijk is het er. Ik blijf wel drieënhalf uur in die tuin. Er is weliswaar geruis van verkeer en vliegtuigen, maar die blok ik. Zo'n labyrint loop je in ca 20 minuten: 10 minuten naar het centrum en dan 10 minuten weer terug. Labyrint lopen schijn je ook en groupe te kunnen doen. Dan loop je stukjes met elkaar op of kom je elkaar tegen.

Het zou misschien wel een mooi ritueel zijn voor de Geschwister tezamen, straks, enige tijd na de dood van Mutti. Dat willen de Geschwister vast niet, vinden ze raar, of heidens of rooms. Dat is het niet. Het is mooi. Ik loop nu in mijn eentje. Dat is eerst ook goed.

Er is hier ook een mooie ruime boekhandel 'Het Kruispunt'. Daar koop ik Het labyrint als inwijdingsweg van Roger Rundqvist.

Er is een stichting die informatie verzamelt over doolhoven en labyrinten. Gek dat doolhoven en layrinten samengaan in één organisatie. Het zijn nogal onvergelijkbare grootheden! Doolhoven zijn entertainment, zijn om in te verdwalen en pret te beleven, een labyrint heeft een psychologische spirituele lading. Je kunt er niet verdwalen.

Volgens K, die eens met een labyrintkundige in Chartres is geweest, is het de bedoeling dat je een labyrint ínloopt met een vraag, en weer úitloopt met het antwoord. Dat weet ik niet. Voor mij was het vooralsnog een mooie vorm van loopmeditatie. Deze labyrintkundige schijnt maandelijks met volle maan en labyrint te maken op de Noordermarkt. Ik heb hem gegoogled en gevonden en een mailtje gestuurd.

Heavenly Harmonies

Terwijl de dagelijkse politieke werkelijkheid weer een beetje tot mij begint door te dringen - hoe zou je de de discussies over de 'toon van Wilders' kunnen missen? -  luister ik in het huiskapelletje nog even naar de 'Heavenly Harmonies' van Hildegard von Bingen.

Op het altaartje plaats ik Mutti's foto bij. Straks een lijstje voor kopen. Probeer me voor te stellen waar ze nu is. Op de begraafplaats te Emmen? In onze huizen? Ziet zij mij in mijn kapelletje? Is ze al de 'hemel'? Of nog halverwege? Ik probeer me een voorstelling te maken van die hemel, waar zij volgens haar geloof naar toe ging. Met al die miljoenen, miljarden, andere gestorvenen. Kan ze Vati daar vinden? Herkennen ze elkaar? Zijn ze blij elkaar te zien? Zijn ze weer samen? Of heeft hij in die zestien jaar dat hij eerder ging dan zij een anders hemels liefje gevonden? Of speelt dat allemaal niet in de hemel?

Dit hemelse ballet op muziek van Hildegard van Bingen vind ik wel mooi. Het is een choreografie van ene Lesandre.

Vrouwen en Voetbal

Wereldnieuws. De Turkse voetbalbond heeft een historische beslissing genomen. De boete 'Wedstrijd zonder publiek' uit het voetbal-wetboek is aangepast en zal per 17 september 2011 anders worden toegepast. Er mogen alleen maar vrouwen en kinderen van 12 jaar of jonger (in het gezelschap van hun moeder) worden toegelaten in het stadion bij clubs die een 'Wedstrijd zonder publiek'-verbod hebben gekregen. De tickets vergoedt de Turkse voetbalbond. De voetbalwedstrijd is bekeken door 41.633 vrouwelijke Fenerbahce-fans.

Tristesse

Even bij Broekmans & Van Poppel langs. Misschien helpt pianospel. Bij die winkel voel ik altijd een enorme drempel, je kunt er niet makkelijk je weg vinden. Het personeel is héél deskundig. Ze willen altijd precies weten wat je wilt en dat weet ik meestal niet.

Liefst bestel ik via hun site, maar die is niet zo goed en dan krijg je wel eens iets verkeerds. Maar dan heb je het boek in kwestie al geknakt en kan het niet meer terug. Zus4 had toen ik een maand geleden bij haar was een geweldig pianoboek Die 100 schoensten Melodien Von Klassik bis Pop aangeschaft. Dat wilde ik ook, maar toen bleek ik de mittelschwer arrangiert-versie gekocht te hebben, die is te moeilijk voor mij, blijkt. het boek dat ik zo leuk vond was de 'leicht arrangiert-editie, maar die vind ik niet op hun site. 

Vandaag is er een klant in de winkel die meeluistert naar mijn conversatie met de verkoopster en precies begrijpt wat ik bedoel als ik zeg dat de mittelschwere versie nog niet aankan. Dat sterkt een mens.

Dan wil ik ook nog graag een klem, om dit nogal dikke pianoboek open te houden, want knakken baat niet. Vandaag ben ik zo assertief dat ik zeg: 'Nee die klem is niet goed, ziet u? Heeft u niet een andere?' Die heeft ze.

Nu oefen ik 'Tristesse' van Frederic Chopin. Dat is goed voor het stilleggen van het tempo. De foto van Mutti staat op de piano. Ik heb het nooit gedaan, maar het nu voelt het toch sneu: ik kan nooit meer voor haar spelen.

Slow down

Met Hani501 vier ik haar verjaardag in 'Gartine', een slow-food-lunchroompje in de Taksteeg. Die steeg ligt tussen Rokin en Kalverstraat bij het Spui. Èrg lekker. We praten over leven en dood, want dat is het thema dit jaar. Zieke en stervende ouders, het lijkt wel een epidemie.

Dan wandelen we - ook slow - naar de nieuwe Taschen Bookstore in de PC Hooftstraat, die eergisteren officieel is geopend. Ik had erbij zullen zijn en ik had Benedikt Taschen himself vragen mogen stellen myself, maar ik ben het glad vergeten, dus afgezegd heb ik ook niets. Hani501 is wel geweest, maar het was er moeilijk fotograferen, zegt ze. Zoveel mensen, zoveel jetset. Ik leg maar even uit aan de winkelmanager waarom ik er niet was.

Het is een winkel waar je heel erg hebberig wordt! Voor haar verjaardag geef ik ons allebei een Taschen-boek. Zij krijgt 'The Copy Book. How some of the best advertising writers in the world write their advertising.' En ik krijg van mezelf 'The Book of Symbols'. Dan gaan we allebei weer naar huis, lekker ons verliezen in onze cadeaus. Ik moet nog helemaal leren afkicken van de afgelopen week.

Loslaten

We herdenken Mutti en begraven haar. Het is heel mooi, er zijn veel mensen, er is mooie muziek, de toespraken en andere bijdragen zijn goed, alles is groots en ruimhartig en intiem.

De kleinzonen, in de leeftijdscategorie van 17 tot 36 jaar, dragen de kist. De kerk in, de kerk uit, en over de begraafplaats. Ze laten zelfs zelf de kist in het graf zakken. Het is onvergetelijk.

Over loslaten gesproken, want daar gaat het natuurlijk steeds over: het is bijzonder moeilijk om na de plechtigheden Mutti daar achter te laten, hoeveel bloemen er ook staan, en naar het café-restaurant te gaan. Ze is niet meer daar, zegt iemand.

In het café-restaurant na afloop zijn vele oude ooms en tantes, neven en nichten, oude buren, nieuwe buren, oude vrienden, nieuwe vrienden, aangetrouwde familie. En vriendinnen, allemaal vriendinnen. Het is een beetje moeilijk de aandacht te verdelen. Maar alles is goed..

Nu doodmoe thuis. Eindelijk weer thuis. Vespa heeft ongenadig naast de bak gepist. Ik vergeef het haar maar. 

Sleepless in Aalden

Er treedt eindelijk wat ontspanning op en we worden met de anderen die in het huisjespark bivakkeren steeds lacheriger. Bobby is bij het laatste familieberaad ineens gepromoveerd tot Hoofd Audiovisuele Dienst

Er zijn namelijk een paar technische wensen voor de dienst: het draaien van een cd, het projecteren van een filmpje, en enige microfoons voor Jongste Nichtje en haar Oudste Broer, die een lied ten gehore gaan brengen. Tweestemmig en met piano en gitaar. Dat wordt mooi, maar hoe zit het eigenlijk met de techniek? Ze hebben twee zangmicrofoons en standaards nodig.

Een Maassluizenaar in conclaaf met ras-Drenten. De kerk waar Mutti lid van was en waar de afscheidsdienst plaats gaat vinden is niet erg professioneel, zeg maar. Bobby krijgt te maken met André en Harrie van het Beam-Team. Een beetje kerk heeft tegenwoordig een beamer. Dar projecteren ze de psalmteksten op. Maar wij willen gewoon een boekje, gen teksten gebeamd. Maar wel een filmpje.

Nu blijkt er een geluidsman voor de beamer, een voor de microfoon van de preekstoel, en geen een niemand voor de cd-speler. De cd-speler is van de kindernevendienst, zeggen Harry en André. Zulke wensen als wij hebben, dat zijn ze niet gewend in Mutti 's kerk. Maar alles komt goed, bezweert Bobby. Wel adviseert hij Jongste Nichtje en haar Oudste Broer wat reservemateriaal mee te nemen.

Bij het begin van de dienst, onder het binnendragen van de kist, willen we graag het nummer 'Cantilena' op het orgel. Dat was Vati's (in zijn beste dagen ook kerkorganist) mooiste nummer. Maar dat kan alleen als de dienstdoende organist het nummer hééft en ként, want dat leer je niet op een avondje. Wie is de organist? De organiste blijkt de vrouw van de dominee te zijn. En zij kent 'Cantilena'.

De zussen hebben oxazepammetjes uitgewisseld, maar ik krijg er geen. Zij slapen nu waarschijnlijk allemaal als roosjes, en ik lig slapeloos. Ik ga maar op de bank in de kamer van het Landal-huisje liggen. Noah, de hond van Zus&Zwager2, houdt mij snurkend gezelschap.

Uitvaartkleren

Nadat alle laatste vergaderingen voorbij zijn gaan alle zussen shoppen voor mooie uitvaartkleren. We gaan allemaal in ons eentje, maar stuiten al ras op elkaar. Emmen heeft dan wel 100.000 inwoners, zo groot is het centrum nou ook weer niet.

Ik slaag al bij mijn eerste winkel: La Ligna. Heel mooi lichtgrijs velours jasje met bloemen. Het is voor een begrafenis, zeg ik, van mijn moeder, en pink alweer een traantje weg, kan dit wel? Hoe oud is je moeder, vragen ze. 87, zeg ik. Alle dames in de winkel vinden dat het kan.

Bij schoenenwinkel Ziengs stuit ik op Zus3, samen stuiten we op de uitvaartonderneemster, die ook nieuwe schoenen wil. En dan op Zus2 en Zus4, die wel goede kleren maar geen goede jássen hadden.

Ondertussen wisselen we de toespraken uit en zijn we bijna tevreden en blij. Het draaiboek ligt klaar. Morgen is de dag.

Houd mij vast

Een tekst als 'Houd mij vast' kun je zeggen, zingen, spelen, kijken... Je kan het doen, je kan het laten. Je kan het ook door een EO-koor laten zingen. Het is allemaal goed.

Rijssen

Landal Greenpark is ons nieuwe thuis. Nu weer zitten we in een Landal-huisje te Holten. Bobby's moeder heeft ons genood voor een weekend samen en een verjaarsdiner. Het gehele weekend samen lukt niet, maar we zijn wel bij het diner. Dat is in Rijssen.

Holten ligt naast Rijssen of all places. In Rijssen heb ik ik ook alweer zo'n jeugdherinnering liggen. Vati, die doordesemd was van de gereformeerde leerregels, had nol particuliere hobby's, waar hij zijn hele gezin integraal mee naar toe sleepte. Tegenspraak duldde hij niet. Kerkorgels bespelen was één van die hobby's en af en toe gingen we voor zijn plezier naar Rijssen, waar de dominees lange donderpreken hielden - en ik denk nog steeds houden - en waar de dracht met zwarte kousen en de hoedjes is uitgevonden.

Wij waren Artikel 31. Dat was ook straf en streng, maar zónder hoedjes. Op een zondag is Mutti in zo'n kerk gekappitteld door zo'n vlerk van een voorganger, en wij dochters ook, maar vooral zij, dat ze geen hoedje op had. Dat was erg vernederend en heeft diepe indruk op mij gemaakt. Ik denk dat hier in Rijssen de rebellie is geboren.

De seculiere tak

We hebben gedurende vijf uur familieberaad. Eerst met de uitvaartonderneemster, daarna met de dominee. Als er in een familie maar twee kinderen zijn, dan is het toch anders dan met zes en dan ook nog eens met aanhang. Iedereen mag zeggen wat zij/hij denkt en voelt en vindt.

Het is mooi, het is warm, het is respectvol, er wordt veel gezegd. Er wordt gehuild, er wordt gelachen.  Er is lekkere soep, er zijn lekkere broodjes, er is goeie sfeer. De ene kist versus de andere. De ene bloemenstruik versus de andere. Op de rouwkaart staat dat we vragen of mensen witte of gele bleoemen willen meenemen. Laten we in de krans vijf witte rozen doen en één gele, zeg ik als grapje. Diversen van de Geschwister kijken gekweld. Geen leuk grapje, geloof ik. Maar iederéén voelt zich af en toe die gele roos, zegt Zus1.

Ik ben steeds wat in verwarring. Mutti was een diepgelovige vrouw. De gereformeerde leerregels hebben mijn jonge jaren nogal gekleurd. Ik was de rebel. Nu kleuren die het afscheid van Mutti weer. In-de-geest-van-Mutti. Zo-zou-Mutti-het-gewild-hebben. De psalmen nemen de overhand en vanzelf word ik wéér die rebel.

Het gedicht van Kopland zou ik willen lezen, maar dat mag ik niet zeggen. Het is echt heel mooi, beamen Bobby en Zus4, terwijl we ontbijten bij een bakkerij te Aalden. We wonen ineens in een Landal Greenpark huisje, want op en neer naar Amsterdam of Mecklenburg Porpommern is niet te doen. Het gedicht is prachtig, en alles van m'n liefde en ambivalentie zit erin. Maar het kán niet. Het kán niet. Niet in die kerk. Je mag niet de zin opzeggen: 'Er is geen God'. Niet daar. Dat is provocatie. Dat zal de enige zin zijn die blijft hangen.

Alsof ik dat niet weet. Ik weet het ook wel. Maar toch! Dat je zo'n mooi gedicht niet mag zeggen!

'Het is echt een mooi gedicht', zegt Zus4, die ook van de seculiere tak is. 'Ik moest huilen toen ik het las.' Waar vind je zoiets?

Misschien moet ik maar niets zeggen, het afscheid van Mutti aan de gelovigen laten en vanaf de achterste bank rebelse natte propjes naar de mannenbroeders schieten.

Het hoort erbij, bij deze dagen, oud zeer herbeleven.

Bye bye

Nu is Mutti onderweg naar Emmen.

We hebben haar met een stuk of twintig, dertig, uitgeleide gedaan. Het is haast niet tellen, al dat nageslacht van Mutti.

Diep in de nacht blaast zij zoals dat heet de laatste adem uit. Om 01.18 komt het sms-je dat ze om 01.11 gegaan was en doen we de tocht naar Wilnis voor de vijfde of de zesde keer. Ik ben de tel kwijt.

Om 3 uur in de nacht poedelen we haar onder leiding van de allerliefste Zuster, smeren we haar in met lekkere amandeloliecreme en trekken we haar mooie kleren aan. Van die vraagstukken: Wat doen we met de ringen, wat doen we met haar haar, wat doen we met de bril? Ligt ze er nu mooi bij voor de komende dagen?

Dan weer even naar Amsterdam, naar bed. Als we vervolgens na anderhalf uur slaap weer terug zijn te Wilnis om haar samen uitgeleide te doen ligt ze er echt mooi bij.

Zus2 heeft een ritueel bedacht dat we samen om het bed uitvoeren. Zes kaarsen, een gebed, een gedicht, een gezang, en dan ruimte voor iedereen die wat wil zeggen. Ik zeg dat ik het zo mooi heb gevonden dat Mutti de laatste maanden in al haar verwarring de dagen doorkwam door iedereen die bij haar kwam maar te vertrouwen. En iedereen lief te hebben. Het is indrukwekkend saamhorig.

De 'rotzuster' van laatst heeft deze dag dienst en zegt het afscheidsgedicht. Ik bedank haar voor alles en geef haar een zoen.

Bye bye Mutti. Tot later in Emmen. Bye bye Wilnis. Je was een hele goeie plaats voor ons.

De laatste sirtaki

En tussendoor probeer je te slapen en/of kijk je televisie. Griekenland teistert de eurozone. En dit is de reactie van Lukcy TV in De Wereld Draait Door. Lang Leve Luck TV.

Waken

We worden gebeld. We komen. We omhelzen. We snikken. Ze ademt. Ze verandert. Ze blijft ademen. Waken heet dit.

Ze wordt steeds warmer. Het kost heel veel inspanning, blijven ademen, zegt de zuster. Ze wacht tot Zus4 uit Duitsland er is, zeggen we.

Acht uur rijden moet Zus4 om dit hoopje leven te zien. Mutti blijft ademen. Wel steeds lichter, maar ademen is het. Wat wil het leven leven blijven.

Iedereen zwermt langzamerhand weer uit naar haar/zijn eigen huis. Slapen in je eigen bed, anders houden we het waken niet vol.

Als voer zij over stille waatren

De moeder en het water

Ik ging naar moeder om haar terug te zien.
Ik zag een vreemde vrouw. Haar blik was wijd en
leeg, als keek zij naar de verre overzijde
van een water, niet naar mij. Ik dacht: misschien

- toen ik daar stond op het gazon, pils gedronken
in de kantine van het verpleegtehuis, de tijd
ging langzaam in die godvergeten eenzaamheid -
misschien zou 't goed zijn als nu Psalmen klonken.

Het was mijn moeder, het lijfje dat daar roer-
loos stond in 't gras, alleen haar dunne haren
bewogen nog een beetje in de wind, als voer

zij over stille waatren naar een oneindig daar en
later, haar God. Er is geen God, maar ik bezwoer
Hem Zijn beloften na te komen, haar te bewaren.

Rutger Kopland
uit: Tot het ons loslaat

Detective Neus

Voor het werk plaatsen we dagelijks leuke inspirerende innovatieve filmpjes op een site. En dan moet ik om zoiets lachen en vind ik dat dat niet kan. Wat ben ik kínderachtig. Puberaal.



Het is gewoon wérk. Níeuws. Kijk maar: 'Op 12 september 2011 verschijnt het prentenboek 'Wie heeft die scheet gelaten?' als prentenboek en als app voor iPad. Het is geschreven door Kim Koelewijn, dochter van Peter Koelewijn. Zij woont in New York met man en dochters, en is een creatieve en muzikale duizendpoot. Ze schreef veel teksten voor het theater en nummers voor o.a. Ruth Jacott. De illustraties zijn gemaakt door Daniëlle Schothorst, die onder andere voor Sesamstraat werkt'

'Zij is het liefste wat ik heb'

Guus Kuijer doet ook mee op Twitter. Hij plaatst gedichten van max 140 tekens: 'Ik heb een poes / zij heet niet Bep / ze is het liefste wat ik heb / en als u mij soms niet gelooft / krijgt u maar een waterhoofd.'

Vespa. Bobby vindt het huishouden met Nichtje en mij (en af en toe hemzelf erbij) net een sitcom. Mooi scenes in de sitcom vormt Vespa, die wel iets minder neusverkouden is nu dan een maand of twee geleden, maar nog steeds wel behoorlijk neusverkouden. Vespa haar neusje moet minstens driemaal daags gereinigd. Jak. Snuiten doet ze doorgaans niet, maar soms ineens wel. En dan doet ze dat liefst 's nachts bij je hoofd.

Ik kom erachter omdat zowel Nichtje als ik in het weekend onverwacht impulsief onze lakens in de wasmachine gooien. Blijkt dat Vespa ook bij háár bij een ontwaken heel hard heeft geniest en daarna was de vette kattesnottebel weg. Niet meer aan Vespa's neusje, maar ook nergens in het bed te vinden. Jak!

'U zit hier alleen voor uzelf'

Buiten stormt het. De eerste echte herfststorm. Uit het Nieuws blijkt  later dat hij vooral in Amsterdam woedt. En woeden doet hij. De populieren in mijn straat verliezen heel wat takken, grote takken. Nichtje en ik kijken rond half zeven wat verschrikt naar buiten.

Ik sta om zeven uur op de rol om bij Mutti te zitten. Durf je wel te rijden? vraagt Nichtje. Tuurlijk, zeg ik. Beloofd is tenslotte beloofd. Maar op de Ring Oost, boven het IJ, daar schudt de bolide vervaarlijk. Handen aan het stuur!

Al dat Weer, ik maak het nu ineens ook mee in Gemeente De Ronde Venen. Zaterdag hadden we het geweldige onweer. Nu weer staan op de Vinkeveense Plassen, waar de route van Amsterdam naar Wilnis dwars doorheen leidt, vervaarlijke witte koppen.

Beloofd is beloofd. Maar Mutti ligt in bed. Ze slaapt. De hele dag al, zegt een van de vrijwilligsters. De Zuster van vandaag (een die ik nog niet ken) vertelt dat Mutti al de hele dag slaapt en soort van vredig wegzakt in haar slaap. Wat een ander beeld dan de foto die een der Geschwister gisteren mailde. Mutti met een soepje aan tafel.

Daar zit je dan. Met uitzicht op de storm buiten. Al na een kwartier zegt deze Zuster dat ik net zo goed weg kan gaan. Dat Mutti slaapt en er niets van merkt dat ik er ben. 'U zit hier alleen voor uzelf'. Ze zal het niet kwaad bedoelen, hoop je dan maar, maar het klinkt niet fijn. Na een uur herhaalt ze het nog een keer. 'U zit hier alleen voor uzelf'. Ik prent de naam op haar naambordje in mijn geheugen. Alle Zusters hier zijn engelen, werkelijk, maar deze is een beetje een rotzuster.

De vele bloemen, die eergisteren fier uit hun vazen staken, laten nu de kopjes hangen. 

Zeg me dat het niet zo is

Dat 'Ne me quitte pas, ne me quitte pas, ne me quitte pas' van Jacques Brel doet trouwens denken aan het even schitterende lied: 'Zeg me dat het niet zo is, zeg me dat het niet zo is, zeg me dat het niet zo is' van Ramses Shaffy.

Gestameld liedboek

In nrc next van vrijag staat een bespreking van Arjen Fortuin over Erwin Mortiers nieuwe boek Gestameld liedboek. Moedergetijden. Het gaat over de zoon die de  aftakeling van zijn dementerende moeder beschrijft. Fortuin vindt dat Mortier zich teveel bezighoudt met zijn eigen verdriet, in plaats van een monument van zijn moeder te bouwen. Vrij samengevat. Zus2 heeft de recensie ook gelezen en neemt die kritiek serieus. Ik vind het een beetje rare kritiek. Van mij mag een schrijver zowel het één als het ander doen, maar die keuze voor het één of het ander lijkt mij geen reden om het boek af te kraken. Na lezing van de recensie heb ik eigenlijk geen idee wat voor boek het is, dus dat lijkt me weer geen pluim voor de recensent.

Trouwens, nu ik de recensie herlees is die minder kritisch dan ik me herinner. Dat Erwin Mortier de troosteloosheid van zijn eigen ervaring verkiest boven de mogelijkheid om de moeder in het zonnetje te zetten, geeft een ongemakkelijk gevoel. Je bent geneigd te denken dat hij zichzelf eigenlijk de minst belangrijke zou moeten maken. Aan de andere kant, maakt hij door zo dicht bij zichzelf te blijven, de woede en het verdriet om het verval alleen maar beter invoelbaar. En als het zo stormt in het hoofd van het kind, hoe moet het er bij de ouder dan wel niet aan toe gaan?

Na afloop van de H.Mis in de Nicolaaskerk even naar de Bijenkorf. Kan ik mooi nieuwe Nespresso-cupjes kopen, een verjaardagscadeau, en dit boek.

Ik ben nog maar een klein eindje, maar ik vind het heel mooi. Beeldend. Poëtisch. Raak. Dé manier om over zoiets te schrijven. (En ik kan het weten).

'Ik moet niet alleen'

Overal in haar kamer staan bloemen: chrysanten, gerbera's, zonnebloemen, roosjes... En kaarten, lieve kaarten. Maar Mutti weet dat niet. Wel weet ze dat ik op de bank naast haar zit. Ze geeft almaar kusjes.
- We moeten kusjes, zegt ze. 

Dan kríjgt ze ook kusjes.

Het praten wordt minder, maar het is alsof ze steeds meer wil zeggen. Maar de zinnen komen er niet meer goed uit.

- Ik moet niet alleen, Luus. Ik moet zo alleen. We moeten niet alleen. Jij moet ook niet alleen.
- Maar ik zit nu toch bij u?
- Ja, nu wel. Ik ben zo alleen, Luus.
- Helpt het als ik bij u zit?
- Een beetje. Ik moet niet alleen.

Ne me quitte pas. Loat mie naait alloin.

- Kom maar, zegt ze.

Schuilen in Wilnis

Een avondje bladeren door de map met tekeningen. Wat heb ik ontzettend veel gemaakt het afgelopen jaar. Zou er iets geschikt kunnen zijn voor de afscheidskaart van Mutti? Rare vraag. Heb ik dingen gemaakt die beeld zouden kunnen zijn voor haar leven en of afscheid? En als ik dat al zou vinden, zouden de anderen dat ook vinden? Het is even heel eng om de toets 'verzenden' in te drukken.

Bijgaande tekening heeft vooral betekenis voor ons allemaal die zoveel kostbare uren in Wilnis hebben doorgebracht. Het is een tekening van het beeld dat in de tuin van het hospitium staat. Het zijn weirde kleuren. Onwerkelijk. Zoals alles in Wilnis is. En toch vind ik het mooi.

Volg je droom

Op de Amsterdamse alternatieve zender Salto stuit ik op een gesprek tussen Willem de Ridder en het meisje dat in haar eentje (met hond) op een trekker van Terschelling (Oerol) naar de Zuidpool reist. Zij is een actrice. Zo leuk, zó inspirerend! haar boodschap: volg je droom. Laat je niet door angst leiden. Wie goed doet goed ontmoet.

Zij blijkt actrice te zijn en Manon Ossevoort te heten. Ze kon zo leuk vertellen! Over hoe ze met die tractor (max 20 km) op de rondweg van Antwerpen terechtkwam. Ik ga kijken of het interview al ergens op internet te vinden is. Ze ging over de Balkan dwars door Afrika.

Haar site
 (En Willem de Ridder heb ik gemaild of het filmpje gauw op internet komt)

En het filmpje kan ik niet embedden maar het staat hier.

Feel Good Movie

Even de zinnen verzetten. Hoogste tijd voor een romkom. De My Big Fat Greek Wedding begint veel en veel te laat, diep in de nacht, maar dat moet dan maar. Het is een van die romkoms die ik al meerdere malen gezien heb. De Grieks-Amerikaanse Toula is het zorgenkindje van de familie: 30 jaar, niet getrouwd, nog geen kinderen, terwijl die zaken toch het levensdoel van de Griekse vrouw zijn.

Als de  bemoeienissen van haar familie haar teveel worden en ze de niet-Griekse Ian ontmoet (John Corbett, die kenden we uit Sex in the City), besluit ze haar leven om te gooien. Ze ondergaat een totale metamorfose, verlaat het oude vertrouwde Griekse familierestaurant en besluit te trouwen met besluit te trouwen met Ian. Dat er voor haar geen ontkomen aan de familie is, ok, is duidelijk. Maar hoe hij alles mild glimlachend ondergaat!

Wat ik raar vind aan de film (maar ook wel weer herkenbaar) is dat de dertigers zo centraal staan en dat de vijftigers, de tantes, zo karikaturaal worden neergezet.  Alsof die leeftijdsgroepen elkaar niet echt zien. Alsof de ene groep van de andere vindt dat ze allemaal over één kam te scheren zijn. Ik vraag af hoe de film zou zijn geweest als er  wat liefdevoller naar elkaar werd gekeken.

Spiral Hill en Broken Cirkel

Ik heb dan wel een verhaallijn 'Emmen', maar nu Mutti daar niet meer is zal ik daar waarschijnlijk bijna nooit meer zijn. Terwijl er mooie dingen te beleven zijn, zoals het kunstwerk (in de categorie land art) Spiral Hill en Broken Cirkel bij de zandafgraving bij Emmerschans. Het kunstwerk bestaat nu 40 jaar en er is - te Emmen - een tentoonstelling met lezingen aan gewijd.

Aan die zandafgraving heb ik nog een heftige herinnering. Het was daar groot en diep en ver-weg-van-de-bewoonde-wereld en met drijfzand. Je mocht er nooit heen. Dus deed ik het tóch. Toen ben ik een keer in het drijfzand gezakt. Ik was er met mijn buurmeisje Annet en zij kon mij er ook niet uittrekken. De blinde paniek kan ik nòg in mijn systeem voelen, die werd onlangs nog aangewakkerdl toen ik op het Deense eiland Mon in de blubber zakte.

Het kunstwerk Spiral Hill en Broken Cirkel van Robert Smithson stamt uit de fameuze tentoonstelling 'Sonsbeek buiten de Perken' uit 1971. In een afgegraven deel van een zandgroeve in Emmerschans legde Smithson vlak bij elkaar een Spiral Hill aan en een Broken Cirkel.

De tentoonstelling is van 17 september tot en met 27 november

Minister in de war

Wat is Ernest van der Kwast toch verrukkelijk tegendraads. Hij heeft een blog op NRC.nl, waarin hij dagelijks een kopje espresso drinkt met iemand uit het nieuws. Er staat bij dat hij zich laat betalen naar het  aantal clicks dat hij krijgt. Vandaag de minister van Defensie Hans Hillen die zich door de kwestie Kunduz heen blundert.

'De minister van Defensie kijkt vertwijfeld naar zijn espresso. ‘Is dit kopje halfvol of halfleeg?’ vraagt hij. Hans Hillen heeft zich de woorden van GroenLinks-fractieleider Jolande Sap persoonlijk aangetrokken. Ze noemde de minister van Defensie een flapuit die zijn basislessen heeft gemist. ‘Ik twijfel nu over alles,’ zegt de minister. ‘Is dit mijn linkerhand of mijn rechterhand? Is dit fictie of echt? Is Jolande Sap nou zo dom of ben ik zo slim?’ Ik leg de minister uit dat ik de vragen stel. ‘Sorry,’ zegt Hans Hillen. ‘Ik ben de laatste tijd een beetje in de war. Maar gelukkig heeft Mark Rutte gezegd dat ik nog prima functioneer. Dat is heel fijn dat hij dat heeft gezegd. Zelf zou ik het niet weten.’ Lees verder

Oma als wallpaper

Nichtje heeft eindelijk een nieuwe smartphone en is daar dolgelukkig mee. Men kan denken wat men wil over de (jonge) mensch en zijn/haar hang naar apparaten, dat mensen alleen nog maar met apparaten bezig zijn en niet meer met elkáár. Dit plaatje relativeert volgen mij die scepsis enorm. Oma als wallpaper kiezen. Ik vind dit heel mooi. Zelf heb ik zoveel apps op mijn iPhone-schermpje dat de foto nauwelijks zichtbaar is.

Kaneeldrumsticks

Buiten stormt het hevig. Slagregens tegen de ruiten. Het is tijd voor verwennerij en kruidig herfsteten. Bij AH kies ik het kaartje aardappelparten en kaneeldrumsticks uit de oven. 

Nichtje zegt dat ze niet thuis komt eten, maar op het moment dat ze binnen schiet om snel een boterham met pindakaas naar binnen te schuiven teneinde nog even een avondprogramma af te kunnen draaien, heb ik net mijn heerlijke hapje op. Jammer dat ik het niet voor twee heb gemaakt. Het is echt lekker! 

Er staat dat je een half uur nodig hebt voor die aardappelpartjes, maar dat is te weinig. Drie kwartier lijkt me beter. Maar de kaneeldrumsticks zijn verrukkelijk, al zeg ik het zelf.

Aussiebum

Even iets heel anders. Op het werk hebben mensen aan de lunchtafel vaak gesprekken over allerhande trivialia. Zoals over wie wat waar koopt. De dames van het modevakblad die bij ons op de verdieping werken kopen van hun kledij veel via internet. Vinnie heeft op grond daarvan bedacht dat hij via internet Aussiebum-ondergoed gaat kopen. Dat zou volgens de collegae véél goedkoper zijn dan bij de Bijenkorf. Dat betekent dus dat je ze moet kopen via Australie. 

Dat bestellen gaat niet via een leien dakje, vertelt hij nu. Sterker nog: het ging heel moeizaam, fouten in het script, geen bevestigingsmail, uiteindelijk dubbel besteld, geen mogelijkheid tot reclameren. Dan blijkt de bestelling twéé keer gedaan te zijn. Komt uit op 300 euro voor 14 slips. Vervolgens worden ze nooit bezorgd. Ze blijken bij de douane te liggen. Importbelasting 35 europ per pakketje. Administratiekosten 12,50 per pakket.

'Mij Zal Niets Ontbreken'

Vandaag, druk aan het werk, krijg ik een mailtje dat het minder gaat met Mutti. De zuster laat haar maar in bed. Eruit gaat niet meer. Ze gaat elk kwartier kijken. Met zo'n bericht in de mailbox gaat werken ineens niet goed meer. Het is allemaal zo relatief, vooral gedoe om niets.

Als ik in Wilnis aankom zit Zwager1 aan haar bed en leest een psalm voor. Ik neem zijn plaats in, pak haar hand en ze reciteert indringend: 'De Heer Is Mijn Herder, Mij Zal Niets Ontbreken...'

De dokter is er. Hij zegt: 'Het is zo mooi, zo hecht als jullie als familie om haar heen staan. En hier is de familie ook nog eens uitgebreid met 120 vrijwilligers. We hebben haar allemaal in ons hart gesloten. Zoals zij kan stralen, in die straling wil je zijn!'

Maar vanavond straalt Mutti niet. Ze slaapt en als ze haar ogen af en toe open doet zegt ze: Wat moet ik nu? Doe maar de ogen dicht, zeg ik, ga maar slapen. En daar zit ik dan. te kijken naar het prikbord boven haar bed. Foto van de prachtigste foto van Mutti ooit. Foto van haar zes kinderen. Liefdesverklaring van een achterkleindochter.

Af en toe geef ik een kusje op haar hand. Dan doet ze haar ogen open en straalt ze toch een glimpje.

Libisch Strand

Filmpje in het journaal van blije Libiërs op het strand van Tripoli dat altijd het strand van Kadaffi en de zijnen was. Ze spelen, zwemmen, hebben plezier. Ongekend. Mooi. Hoop dat het zo blijft. En toch kijk ik er met enige vervreemding naar. Er is geen vrouw of meisje te zien. Wat is vrijheid als de helft van de mensheid er niet gebruik van kan maken? Ergens op het wereld wijde web vind ik dit plaatje. Go for it, girl! Zet 'm op!

De juweel in de mens

Ik vraag de boeddhische buurvrouw of ze ook literatuur heeft over die liefdesenergie waar Mutti in gekomen zou zijn. Zij verwijst mij door naar de site van/over Sonia Bos, een inmiddels overleden zelfbenoemde mystica, die onder meer geschreven heeft over spirituele aspecten van dementie.

Ik citeer (maar heb ongevraagd van de hij-vorm een zij-vorm gemaakt): 'Spiritueel bezien is de mens opgebouwd uit persoonlijkheid, ziel en geest. Haar spiritueel wezen kent aparte bewustzijnslagen om de persoonlijkheid, de ziel en de geest vorm te geven en van levensenergie te voorzien. In de persoonlijkheid huist haar individualiteit. De ziel huisvest haar eeuwige kern, die de voortgang van de mens, haar spirituele groei, over de levens heen bewaakt. De geest zorgt voor de verbinding met haar goddelijke oorsprong.

Bij haar ontstaan was de mens eerst geest. Van daaruit ontstond de ziel en vervolgens de persoonlijkheid. Wanneer de mens sterft verloopt dit proces in omgekeerde volgorde: eerst zal zij de lagen van haar  persoonlijkheid loslaten, dan die van haar ziel en vervolgens die van haar geest. Dit is de omgekeerde volgorde van waarin zij is ontstaan. Wanneer de mens begint te dementeren, zien we dan ook dat zij eerst de persoonlijkheidsstructuur verliest, dan de ziele-herkenning en vervolgens de geest.

Wanneer de mens begint te dementeren en de eerste bewustzijnslaag waarin zij haar persoonlijkheid vormgeeft loslaat, krijgt zij al snel problemen met zijn korte termijn geheugen. Langzaam wordt zij ook wat verward en haar fijne motoriek lijkt minder te worden.

Met het voortschrijden van het proces, het loslaten van meer lagen van haar persoonlijkheidsbewustzijn, verliest de dementerende langzaam de greep op zichzelf en op het leven. Zij verliest haar persoonlijkheidsstructuur, de vaste grond onder zijn voeten. Ook het verlies aan decorum neemt toe. Het laagje vernis dat de mens in de loop van zijn leven over haar persoonlijkheid heeft gelegd, slijt langzaam af. De persoonlijkheid wordt ongeremder.

In dit stadium vecht de mens ogenschijnlijk om haar geestelijk vermogens vast te kunnen houden. Toch zal zij steeds meer haar dagelijkse bezigheden moeten loslaten. Het leven in haar trekt zich terug door de onderliggende (onbewuste) wens het leven los te mogen laten. Aan de oppervlakte vecht de mens om ‘aanwezig’ te blijven, onder de oppervlakte wil zij niet meer. Omdat de dementerende in dit stadium ook nog bewust is van het feit dat zij dementeert, is het spanningsveld in hem enorm groot. Er wordt een heroïsche strijd gestreden.

Als de persoonlijkheidsstructuur losgelaten is – en de persoonlijkheid dus niet meer aanspreekbaar is – kijk je in de goede momenten regelrecht in de ziel van de dementerende. De ziel, de eeuwige kern van de mens, die zoveel zachter en beminnelijker is dan de persoonlijkheid. In deze fase blijkt de demente vaak een veel blijer en liefdevoller mens dan je ooit voor mogelijk hebt kunnen houden. Haar betere kant komt naar buiten, de scherpe randjes zijn van haar af. Zij is weliswaar dement, maar is je erg dierbaar geworden. In deze fase kun je het juweel in de mens ontmoeten.

In deze fase kan de dementerende bijna niet meer praten, haar afasie is vrijwel compleet, maar haar liefdevolle, bijna kinderlijke (onschuldige) uitstraling vergoedt erg veel. En waar je niet meer van persoonlijkheid tot persoonlijkheid kunt communiceren, is een diep houden van: een communiceren van ziel tot ziel mogelijk geworden. De totaal afhankelijk geworden demente, die niet meer in staat is om nog maar iets te verhullen noch enige decorum op te houden, laat haar naakte, ware kern zien. Tenminste, aan hen die hem op een dieper niveau aanspreken, op een ander niveau met haar wil communiceren. Want in deze fase is de dementerende als een reflecterende spiegel geworden: zij zal reageren op de wijze, waarop zij wordt aangesproken. Tenminste, zolang de bewustzijnslagen van zijn ziel nog in hem aanwezig zijn.

Het loslaatproces schrijdt helaas nog verder! Er is nog maar een heel dun draadje dat de dementerende met het leven verbindt. Ook haar ziel heeft hij nu losgelaten, die is al vertrokken naar de sferen. Zij is alleen nog maar aanwezig in haar geest. Praten kan zij niet, onzindelijk is zij ook. Je mist haar persoonlijkheid en de warme gloed van haar ziel. Slechts de draadjes van haar geest houden haar nog aan het leven vast.

En dan breekt eindelijk het levenskoord. Het laatste beetje van haar geest gaat nu ook naar huis, wordt eindelijk teruggelegd in Gods Hand.'

De site over/van Sonia Bos roept met name door haar beeldtaal enig griezelen op, maar haar teksten raken wel iets van wat wij nu ervaren bij Mutti.

Flevovreugd

Will komt langs voor een kopje thee en laten we een rondje lopen langs het Kanaal en door het Park. We pikken een terrasje mee bij het Flevo Tennispark, waar ik nog nooit was en dat de kalmte zelve is, met vele senioren. Het anders dan het Kattenlaantje waar Will zelf tennist. 

De wandeling eindigt bij Flevoparkbad. Ik woon hier nu al anderhalf jaar, maar van zwemmen is het nog nooit gekomen. Dat zwembad is een van de laatste gemeentezwembaden, heel mooi ruim van opzet, goedkoop, maar met de cao van gemeenteambtenaren als basis voor de openingstijden. Dat betekent dat het zwembad altijd dicht is dus als je op het idee komt te gaan zwemmen. Het blijkt een heerlijk jaren zestig-zwembad, uit de tijd dat het volk faciliteiten kreeg voor de welzijn en volksgezondheid. Het is verrukkelijk eenvoudig van opzet: gewoon twee pierebaden, een instructiebad, een speelbad en een 50m-bad. Geen glijbanen en andere fun, geen chique terras, maar alleen een patattent en wat plastic kuipstoelen.

Ik ben helemaal niet voor commerciële sportfaciliteiten, maar je moet ze nageven: ze geven informatie, ze zijn langer open, ze doen wat de mensen willen. Want dat volstrekt oncommunicabele van het zwembad is ook aan de hand bij mijn Sporthal Zeeburg, dat nooit open is, er zit nooit iemand en als er al iemand zit dan weet-die niks. Zoals of er cursussen gegeven worden en zo ja welke dan en wanneer ze van start gaan... 

Er zit sinds kort een nieuwe sportschool op het Javaplein, die is heel communicatief en doet wat de mensen willen, maar die kost 55 euro per maand, weliswaar voor onbeperkt sporten, maar ik wil helemaal net onbeperkt sporten, ik wil 1 x per week. En ik wil ook geen machtiging.

Ik houd niet van zwemmen, maar voor Will is het het grootste genoegen, en als zij maar gelukkig is :-) Ik moet toegeven, het is een heerlijk zwembad. Het is nog open tot 5 september.

Nee-machine met liefdesenergie

Mutti ligt onder een oud wollen dekentje te slapen. Ze is heel rustig en stil. Ik denk dat niet lang meer duurt, zegt ze. Vóelt u dat, vraag ik. Nee, dat denk ik. Dan krijg ik weer kusjes.

Mijn buurvrouw die af en toe voor Vespa zorgt is boeddhiste. Zij vroeg van de week hoe het met Mutti was en zij begon over de spirituele dimensie van deze levensfase. Gesprek op straat. Of er al sprake was van loslaten. Dat weet ik niet, zei ik, ze houdt zoveel van ons. Ik weet niet of dat loslaten is. Maat dat is mooi, zei mijn buurvrouw, dan zit ze al helemaal in de liefdesenergie. Ik weet niet van liefdesenergie aan levenseinde, maar het klinkt mooi. Daar ga ik eens wat over opzoeken.

In het logboek lees ik dat Zwager1 in de bibliotheek van het hospitium een gedichtenbundeltje heeft gevonden, waar Mutti erg op reageert. Het is van ene Frits Deubel en heet 'God helpt dragen. Gedichten vol bemoediging'. Ik lees voor en luistert aandachtig en herhaalt zinnen. Bijgeplakt gedichtje komt helemaal binnen.

Als de zuster haar naar bed brengt is het (voor mij) even feest. Een aaneenschakeling van gebbetjes en geintjes. Mutti zegt bij alles wat de zuster voorstelt: 'Nee!'

Ik moet er om lachen, dat geNeeNeeNee.

'Waarom lach je', vraagt Mutti.

'Om dat geNee!', zeg ik

'Ik ben een Nee-machine', zegt Mutti.

Ze is nu een maand in Wilnis. 'Wij zijn allemaal heel gek met je moeder', zegt de zuster als we buiten staan. 'Ze is zo lief en heeft zo'n gevoel voor humor!'

Dun ijs

Er zijn zoveel boeken in die boekhandel in Schagen, ik ben ook best hebberig, dat het moeilijk kiezen is. Ik loop met een hele stapel boeken naar de kassa, maar als ik tijdig tegen mezelf zeg dat ik maar één boek mag kopen, dan wordt het Dun IJs van Elly Rijnsbeek.

Ik ben koud en rillerig, heb hoofdpijn en maagpijn, misselijk. Ik moet in bed. Daar lees ik dit verhaal over een familie met negen broers en zussen (nog weer drie meer dan wij) en de zorg voor hun dementerende ouders. Alle gedoe met de zorginstellingen en met elkaar. En met de mail. Heel heel heel herkenbaar.

‘We staan versteld van wat we aantreffen: onze moeder die met een rollator vol beha’s en steunkousen door de propvolle woonkamer sjokt. Afspraken die in de soep lopen, omdat ze allebei niet meer weten wat voor dag het is. En niet te vergeten: alles wat zoek raakt. Allemaal speuren we naar haar bril, haar gehoorapparaat, haar lens, het bankpasje, de portemonnee en de sleutelbos.’ De familieverhoudingen staan op scherp. Hoe verdeel je de taken met zijn negenen? Wie hakt de knopen door? Wat doe je met gevoelens van schuld, verdriet en onmacht?'

Ze schrijft er heel mooi en eerlijk over. Ik vréét het. Mooi en bijzonder ook dat haar zussen en broers dat goed vinden.

Ik bel Zus1. Zij heeft het ook gelezen, vertelt ze, en aan Zus4 cadeau gedaan. Ze tipt ook dat er aan Wilnis een  psychosociaal medewerkster verbonden is, met wie je op woensdagen en donderdagen kan praten.

Santa Lucia's

Een envelopje met heiligeplaatjes in de bus. Mirjam is in Venetië geweest, vooral naar de Biënnale, maar ook naar de kerk van Santa Lucia. Daar heeft ze, schrijft ze, een kaarsje gebrand voor mij en Mutti. Ook heeft ze allemaal heiligenplaatjes verzameld van Santa Lucia. Santa Lucia is beschermheilige van onder meer Venetië. Heel mooi en ontroerend. Dat zowel Mutti als ik Lucie heten, dat maakt het allemaal extra betekenisvol.

Mirjam schrijft erbij: 'Lucia heeft rode haren, lijkt het! Op sommige plaatjes zie je twee ogen in een schaaltje. Ze blijkt de patroonheilige te zijn tegen oogziekte. Op symbolisch niveau wel mooi, vind ik: ze draagt bij aan en helder zicht.'

Tekst op de achterkant van een van de plaatjes:

O gloriosa Santa Lucia, che alla professione della fede, associasti la gloria del martirio, ottienici di professare apertamente le verità del Vangelo e di camminare con fedeltà secondo gli insegnamenti del Salvatore.

O Vergine Siracusana, sii luce alla nostra vita e modello di ogni nostra azione, cosicché, dopo averti imitato qui in terra, possiamo, assieme a Te godere della visione del Signore.

Amen.

Ik op mijn beurt zoek maar een foto van het kerkje in kwestie. Binnenkort op bedevaart naar Venetië.