'Baba Jaga legde een ei'

Eigenzinnige oude vrouwen, dat is het thema van Baba Jaga legde een ei. Het klinkt misschien niet erg aanlokkelijk, want oude vrouwen zijn niet al te populair. Ugresic is een geweldig auteur. Zij levert in dit boek het bewijs dat bejaarden pakkende en prikkelende personages kunnen zijn die zich in hun 'kindsheid' authentieker gedragen dan menig snotneus.

Baba Jaga legde een ei is een prachtig, duizelingwekkend  en ontregelend boek. Het heet een roman te zijn, maar dat weet ik niet. Ik heb er bijna drie weken over gedaan, omdat het zo veel en zo vol is aan beelden en ideeën en betekenissen. Zo geestig, onverwacht, kritisch en confronterend.

Het boek bestaat uit drie totaal verschillende delen. In deel 1 beschrijft Ugresic in de ik-vorm liefdevol en respectvol de zorg-op-afstand voor haar oude moeder te Zagreb, die zich nooit gemakkelijk en volgzaam gedraagt. Dat deel, het begon, is het meest toegankelijk.

In deel 2 voert ze drie oude Zagrebse oude dames (Beba, Kukla en Pupa) die op vakantie zijn op in een Tjechisch kuuroord, tegenwoordig wellness centrum geheten. Ze zijn een soort schikgodinnen die voortdurend het personeel en de andere gasten lopen te  te provoceren. Pupa is een gepensioneerde gynaecologe in een rolstoel die in de Tweede Wereldoorlog partizane was en daarna gevangene op Tito's strafkampeiland Goli Otok. Als de arts van het oord haar een hand wil geven, veinst ze dat ze die niet heeft gezien. Ze gaat in het zwembad dood, vlak nadat ze de dokter vanuit haar comateuze halfslaap toegesnauwd heeft: 'Waarom bedenkt u niet liever iets waarmee oude mensen er op een makkelijke manier uit kunnen stappen, in plaats van dat u ze lastigvalt met allerlei manieren en middeltjes om hun ouderdom te rekken!'

Deel 3 is een afdeling 'Babajagologie', waarin een wetenschapster systematisch verhalen vertelt over de toverkol Baba Jaga, die een grote rol speelt Russische en Midden-Europese sprookjes. Baba Jaga woont in een draaihut op kippenpoten. Als ze niet kwaadaardig is, is ze poeslief.

Piet de Moor recenseert het boek het heel mooi in Knack. en karakteriseert Baba Jaga legde een ei als een postcommunistische heksensabbat: 'Ugresic haalt het stereotiepe ideaal van de vrouwelijke schoonheid onderuit als een vorm van zelfcastratie. Ze ontpopt zich in dit boek tot een volleerde schrijversheks, die alle knepen van het vak kent. We gaan sympathiseren met haar oude dames die niet wensen te overlijden in een rusthuis waar alles kleiner en smaller wordt: de kamer, de voetstappen en de bloedvaten. Baba Jaga legde een ei is een geestig pleidooi voor de restauratie van de heks in de vrouw.'