Rug aan rug

Afgelopen zondag gelezen: Rug aan rug van de Duitse schrijfster Julia Franck, auteur van internationaal geroemde roman De middagvrouw. Dit nieuwe boek van haar gaat over Ella en Thomas, zusje en broertje, in Oost-Berlijn eind jaren vijftig. Hun moeder Käthe, beeldhouwer, leeft helemaal voor haar werk en voegt zich zonder morren naar wat het politieke systeem vraagt. En dat gaat ver.

Julia Franck is zelf tot haar dertiende in de DDR opgegroeid, waarna ze - samen met moeder en zusjes - naar West-Berlijn vluchtte. Haar inspiratie voor het personage van Käthe, zo las ik ergens, haalde ze bij haar eigen grootmoeder, die zij als hard en gevoelloos ervaren had.

In Rug aan rug ontberen Ella en Thomas de meest basale liefde en aandacht. Het eerste hoofdstuk is alleen al hartverscheurend, als de twee tijdens de afwezigheid van hun moeder, die naar een steengroeve is om steen te halen, het huis tot in alle puntjes opruimen en schoonmaken. Wanneer moeder terugkomt keurt ze hen en hun werk geen blik waardig. Wat ze ook doen om haar aandacht te trekken, het werkt niet.

Käthe is joods en heeft de nazitijd overleefd. Zij kiest hoopvol voor het communistische Duitsland. De keerzijde van haar onvoorwaardelijke engagement is echter dat ze geen oog heeft voor hun kwetsbaarheid, eenzaamheid, en verlangen naar liefde. Ella en Thomas groeien op met alleen elkaar als houvast in het leven, rug aan rug, en toch alleen. Terwijl Ella haar toevlucht zoekt in ziekte, past Thomas zich aan aan de wensen van zijn moeder, maar hij verdraagt de vernederingen met steeds meer moeite.

Rug aan rug  is een schrijnende roman over de macht van ouders over hun kinderen, van de staat over zijn burgers, van de geschiedenis over mensenlevens. Over de strijd tussen vrijheid en zelfbestemming. Over hoe mensen in zo'n maatschappij en binnen het gezin en de familie gevangen zitten. Het is een mooi en beklemmend boek, dat mij raakt. Het zal er wel mee te maken hebben dat ik vaak in voormalig Oost-Duitsland kom en zelf ben opgegroeid in een ideologisch systeem. Anders, ook wellicht in den beginne goedbedoeld, maar vergelijkbaar rigide.