dinsdag 17 november 2009

Devotie, demonen en dagelijks leven

Hoe kom je op een onderwerp als het Getijdenboek van Katherina van Kleef? Ik houd van Middeleeuwse handschriften, ik vind de dagindeling van monniken met al hun gebedsmomenten interessant, en van Katherina van Kleef heb ik nog nooit gehoord. Ik heb er nog niets over gelezen, maar blijkbaar zingt zo'n tentoonstelling zich rond.

Nu ik weer werk voelt het als een te grote reis naar Nijmegen. Daarom heb ik eerst maar eens een nummer van Kunstschrift gekocht om zeker te weten of het me gaat boeien. Hani501 (die zelf ook Catherina heet) zegt dat het er bomvol is en dat je het best rond openingstijd in de vroege ochtend kunt gaan.

De tentoonstelling heet: 'Devotie, demonen en dagelijks leven in de 15e eeuw' en bestaat uit 100 miniaturen uit het Getijdenboek van Katherina van Kleef uit ca. 1440. Dit is het belangrijkste 15e eeuwse manuscript uit de Noordelijke Nederlanden, topstuk uit de collectie van The Morgan Library & Museum uit New York. Het is ter restauratie eenmalig uit elkaar genomen, zodat circa 100 bladen afzonderlijk getoond kunnen worden.

Het Getijdenboek is gemaakt in opdracht van Katherina van Kleef. Er staan prachtige miniaturen in met bijbelse taferelen, heiligen, ambachten, planten en dieren. Ze zijn geschilderd door een onbekende meester. Met oog voor detail creëerde hij een intieme wereld van devotie, demonen en dagelijks leven in de late middeleeuwen.

Wie was Katherina van Kleef? Zij was de hertogin van Gelre (1417-1476). Ze had een gouden koets, een 60-koppige hofhouding, een eigen orkest en een theater. Ze was puissant rijk, eigenzinnig en heerszuchtig, maar tegelijk vroom en iemand met smaak. Ze speelde een dominante rol in de politiek van Noordwest Europa en in het kunstleven. Voor haar privécollecties gaf ze opdrachten aan diverse kunstenaars.

Katherina was de dochter van Adolf van Kleef en Maria van Bourgondië en trouwde op 13-jarige leeftijd met Arnold van Egmont. Het was geen fijn huwelijk. In de machtsstrijd die uiteindelijk uitbrak tussen haar man en zoon Adolf koos ze de kant van de laatste. Adolf liet uiteindelijk zijn vader gevangen zetten – met medeweten van Katherina.

In het Gelders Archief zijn onlangs Katherina's 'keuken- en reisboeken' gevonden. Daarin bleek de administratie bijgehouden van de hofhouding op de Nijmeegse Valkhofburcht. De bestellingen zijn precies opgetekend, zodat we nu nog weten wat men aan vlees en vis at, hoeveel balen stro er nodig waren voor de paarden en welke geneeskrachtige kruiden Katherina tot zich nam. Er is ook de bestelling terug te vinden van een kooitje voor de aap, die Katherina hield.

Geen opmerkingen: